ប្រវត្តិកីឡា និងកីឡាក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត
28-កក្កដា-2023
ខណៈពេលដែលការប្រកួតកីឡាអូឡាំពូក និងប៉ារ៉ាឡាំពិក ឆ្នាំ ២០២៤ កាន់តែខិតជិតចូលមកដល់ ការិយាល័យនិពន្ធរបស់វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិទាំងផ្នែកភាសាបារាំង និងភាសាបរទេសរំលឹកឡើងវិញ ព្រឹត្តិការណ៍អូឡាំពិក ចំនួន១០ ដែលគួរឲ្យកត់សំគាល់ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត ដោយសារភាពតានតឹងភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ដូចជា ការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិក ប៉ារីស ឆ្នាំ ២០២៤ នៅទីក្រុង ហែលសាំងគី នាឆ្នាំ ១៩៥២ ការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកនៅទីក្រុងមែលប៊ន ឆ្នាំ ១៩៥៦ នៅទីក្រុងម៉ិកស៊ិក ឆ្នាំ ១៩៦៨ ម៉ុងរ៉េអាល់ឆ្នាំ ១៩៧៦ ម៉ូស្គូ ឆ្នាំ ១៩៨០ ឡូសអង់ហ្សេឡែស ឆ្នាំ ១៩៨៤ បាសឺឡូន ឆ្នាំ ១៩៩២ ប៉េកាំង ឆ្នាំ ២០០៨ និងទីក្រុងរីយ៉ូ ឆ្នាំ ២០១៦។
កីឡាអូឡាំពិកជាព្រឹត្តិកាណ៍តែមួយគត់ដែលអាចប្រមូលផ្តុំប្រទេសបានច្រើន ជាងមហាសសន្និបាតរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ជាពិសេស នៅពេលប្រទេសទាំងនោះជួបជុំគ្នានៅផ្លូវរត់ប្រណាំងនៅរៀងរាល់ ៤ឆ្នាំ។ ការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកជាទីលានភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ជាទីដែលប្រទេសនីមួយៗខំប្រឹងដើម្បីបញ្ជាក់អះអាងឈ្មោះរបស់គេនៅលើផែនទីពិភពលោក។
ដូចការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកមួយចំនួន គិតចាប់តាំងពីកីឡានេះត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅឆ្នាំ ១៨៩៦ ការប្រកួតកីឡាអន្តរជាតិ នៅទីក្រុងប៉ារីស នៅឆ្នាំ ២០២៤ នឹងមានលក្ខណៈនយោបាយ ហើយនិងត្រូវប្រឈមជួបស្ថានការណ៍ភូមិសាស្រ្តនយោបាយមួយដែលគ្របដណ្តប់ដោយសង្រ្គាមអ៊ុយក្រែន និងការតទល់មុខគ្នារវាងគូបដិបក្ខ រុស្ស៊ី និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់អ៊ុយក្រែន។
ដើម្បីវិភាគ បញ្ជាក់ពីសារៈសំខាន់នៃព្រឹត្តិការណ៍កីឡាអូឡាំពិក ដែលវិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិផ្នែកភាសាបារាំង និងភាសាបរទេសនឹងចេញផ្សាយនៅរៀងរាល់ខែ នៅលើវិបសៃតិ៍ យើងបានទាក់ទងសុំការពន្យល់បំភ្លឺពីអ្នកជំនាញ លោក Thierry Terret ប្រវត្តិវិទូខាងកីឡា ជាពិសេសកីឡាអូឡាំពិក។ លោក Thierry Terret ធ្លាប់ជាប្រតិភូរបស់ក្រសួងទទួលបន្ទុកកីឡាអូឡាំពិក និងប៉ារ៉ាឡាំពិក ក្រុងប៉ារីស ដើម្បីការអប់រំជាតិ។ សព្វថ្ងៃ លោកជាអនុមហាវិទ្យា ធិការនៅទឹកដីនាយសមុទ្ររបស់បារាំង Polynésie Française។ ឧបករណ៍ ឬមិនឧបករណ៍នយោបាយការទូត កីឡាអូឡាំពិកបានបង្កើតរឿងរ៉ាវប្រវត្តិសាស្រ្តមួយចំនួនគួរឲ្យកត់សំគាល់។ ដើម្បីស្វែងយល់អំពីរឿងនេះ លោកអ្នក អាចចូលអានអត្ថបទដែលយើងនឹងបង្ហោះផ្សាយ នៅលើវិបសៃតិ៍របស់វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិ។ នៅមួយខែម្តង យើងនឹងចេញផ្សាយអត្ថបទ ក្រោមប្រធានបទ “កីឡាអូឡាំពិក និងនយោបាយ” ដែលនិយាយពីការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកធំជាងគេ ព្រឹត្តិការណ៍កីឡាដែលមានលក្ខណៈនយោបាយខ្លាំងជាងគេ។
ហែលស៊ិនគី ឆ្នាំ ១៩៥២៖ វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិផ្នែកការផ្សាយភាសាវៀតណាមត្រលប់មកពន្យល់ការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិក ដែលត្រូវបានរៀបចំឡើង នៅក្នុងបរិបទ សង្រ្គាមត្រជាក់ ការបែកបាក់គ្នាជា២ប៉ូល។ ក្នុងប្លុកនីមួយៗ អត្តពលិករត្រូវគេចាត់ទុកជាជើងឯកគ្មានពីរ។ សម្រាប់ហ្វាំងឡង់ដែលជាម្ចាស់ផ្ទះ ការបែងចែកពិភពលោកជាពីរប្លុក បង្កជារឿងឈឺក្បាលសម្រាប់ការរៀបចំកីឡាអូឡាំពិក។ នៅចំពោះមុខការសង្រ្គឺតធ្មេញដាក់គ្នារវាងលោកខាងលិច និងលោកខាងកើត ហ្វាំងឡង់បានលះបង់ចោលនិមិត្តរូបសន្តិភាព នោះគឺភូមិកីឡា ដែលគេបានប្រកាន់ខ្ជាប់តាំងពីកីឡាអូឡាំពិកនៅប៉ារីសឆ្នាំ ១៩២៤។ ដើម្បីជៀសវាងភាពតានតឹង ការប្រឈមមុខដាក់គ្នារវាងអត្តពលិកររបស់ប្លុកទាំងពីរ ហ្វាំងឡង់ ប្រទេសម្ចាស់ផ្ទះបានសម្រេចសាងសង់ភូមិកីឡាពីរដាក់គ្នា។
មែលប៊នឆ្នាំ ១៩៥៦៖ វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិផ្នែកការផ្សាយភាសាពែរសង់នឹងរៀបរាប់ពីការរៀបចំការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិក ដែលនៅក្នុងនោះប្រទេសមួយចំនួនបានសម្រេចចិត្តធ្វើពហិកា មិនចូលរួម នៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ដែលរៀបចំឡើងនៅក្នុងបរិបទ ភាពតានតឹងនៅក្នុងពិភពលោកកំពុងកើនឡើងខ្លាំង ដូចជាជម្លោះនៅព្រែកជីក ស៊ុយអេ សង្រ្គាមជាលើកទី២រវាងអេហ្ស៊ីប និងអ៊ីស្រាអែល សង្រ្គាមឈ្លានពានរបស់សហភាពសូវៀតនៅប្រទេសហុងគ្រី។ ភាពតានតឹងបានឈានរាលដាលចូលទៅដល់ក្នុងប្រកួត។ ជាក់ស្តែង នៅក្នុងការប្រកួតពាក់កណ្តាលផ្តាច់ព្រ័ត្រ កីឡាបាល់បោះក្នុងទឹក កីឡាករសូវៀត និងកីឡាករហុងគ្រីឈ្លោះ វាយប្រតាយប្រតប់គ្នាក្នុងអាងហែលទឹក រហូតធ្វើឲ្យព្រឹត្តិការណ៍មួយនេះ ជាប់ឈ្មោះក្នុងប្រវត្តិកីឡាអូឡាំពិកថា ជាថ្លុកឈាម ប្រយុទ្ធគ្នារវាងកីឡាករហុងគ្រី និងកីឡាករសូវៀត។
ម៉ិកស៊ិកឆ្នាំ ១៩៦៨៖ វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិផ្នែកការផ្សាយភាសាអេស្ប៉ាញនិយាយពីកីឡាអូឡាំពិកដែលត្រូវបានរៀបចំឡើង ជាលើកទី១ នៅប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍។ ការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិក ឆ្នាំ ១៩៦៨ ស្ថិតនៅក្រោមការការពារយ៉ាងតឹងរ៉ឹងរបស់កងទ័ពម៉ិកស៊ិក នៅបន្ទាប់ពីមានការបាញ់សម្លាប់រង្គាលរបស់កងទ័ពទៅលើក្រុមនិស្សិត ដែលធ្វើបាតុកម្មប្រឆាំងការរៀបចំកីឡាអូឡាំពិក នៅទីលាន Tlatelolco។ ការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកនៅម៉ិកស៊ិកត្រូវគេកត់សំគាល់ ដោយកាយវិការដ៏ក្លាហានរបស់កីឡាករអាមេរិកាំងស្បែកខ្មៅពីររូប ដែលលើកដៃឡើង ដើម្បីជាសញ្ញាប្រឆាំងនឹងការបំបែកក្រុមមនុស្ស ដោយផ្អែកទៅលើសាសន៍ពណ៌សំបុរ។ រូបភាពរបស់កីឡាករអាមេរិកាំងស្បែកខ្មៅទាំងពីរ ឈរលើកដៃ នៅកន្លែងទទួលមេដាយ ត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយល្បីពាសពេញពិភពលោក។
មុយនិច១៩៧២៖ វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិផ្នែកការផ្សាយភាសាខ្មែររៀបរាប់ពីការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកចុងក្រោយ ដែលកម្ពុជាបានចូលរួមប្រកួត នៅមុន អវត្តមាន២០ឆ្នាំដោយសារសង្រ្គាមហែកហួរប្រទេស។ ប៉ុន្តែ ការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកឆ្នាំ ១៩៧២ត្រូវបានកត់សំគាល់ដោយព្រឹត្តិការណ៍មួយទៀត ដែលចារជាប់ក្នុងប្រវត្តិកីឡាអូឡាំពិក នៅពេលដែលក្រុមភេរវនិយមប៉ាឡេស្ទីន ឈ្មោះ Septembre noir ចាប់ជាចំណាប់ខ្មាំង និងបាញ់សម្លាប់កីឡាករអ៊ីស្រា អែល ១១នាក់ នៅភូមិអូឡាំពិក។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះធ្វើឲ្យគេចងចាំថា កីឡាអូឡាំពិកត្រូវគេយកទៅប្រើជាឧបករណ៍នយោបាយ ដើម្បីសាបព្រួសអំពើ ឃោឃៅ ការកាប់សម្លាប់មនុស្សដោយព្រៃផ្សៃ។
ម៉ុងរ៉េអាល់ឆ្នាំ ១៩៧៦៖ វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិផ្នែកការផ្សាយភាសាព័រទុយហ្កាល់និយាយពីការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកឆ្នាំ ១៩៧៦ ព្រោះថា ឆ្នាំនោះជាលើកទី១ ដែលព័រទុយហ្កាល់ ប្រទេស ប្រជាធិបតេយ្យចូលរួមនៅក្នុងកីឡាអូឡាំពិក។ ការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកត្រូវកត់សំគាល់ផងដែរ ដោយអវត្តមានរបស់ប្រទេសអាហ្វ្រិកចំនួន២៨ ដែលបដិសេធមិនធ្វើដំណើរទៅប្រទេសកាណាដា ដើម្បីបរិហារប្រឆាំងរបបអាប៉ាថេត ប្រកាន់ពូជសាសន៍ទៅលើជនជាតិស្បែកខ្មៅ នៅអាហ្វ្រិកខាងត្បូង។
ម៉ូស្គូ ឆ្នាំ ១៩៨០៖ វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិផ្នែកការផ្សាយភាសាអង់គ្លេសរំលឹកពីការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិក ដែលត្រូវគេយកទៅប្រើជាឧបករណ៍សម្រាប់ផលប្រយោជន៍នយោបាយ។ ប្រទេសជាង៦០ បានធ្វើពហិការមិនទៅចូលរួម នៅក្នុងការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកនៅម៉ូស្គូ ទៅតាមការអំពាវនាវរបស់អាមេរិក ដឹកនាំដោយលោកប្រធានាធិបតី ជីមី ខាធ័រ Jimmy Carter។ ប្រទេសជាង៦០សម្រេចចិត្តមិនបញ្ជូនគណៈប្រតិភូកីឡារបស់ខ្លួនទៅម៉ូស្គូ ដើម្បីតវ៉ាប្រឆាំងសង្រ្គាមឈ្លានពានរបស់កងទ័ពសូវៀត នៅប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន។
ឡសអែនជើលែស ឆ្នាំ១៩៨៤៖ វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិផ្នែកការផ្សាយភាសារូម៉ានីនឹងនាំមិត្តអ្នកអានទៅស្គាល់ប្រវត្តិការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិក នៅរដ្ឋកាលីហ្វ័នី សហរដ្ឋអាមេរិក ជាទីដែលសហភាពសូវៀត ជាអ្នកធ្វើពហិការវិញម្តង ដើម្បីសងសឹកនឹងអាមេរិកដែលអំពាវនាវឲ្យគេធ្វើពហិការមិនទៅចូលរួមការប្រកួតនៅម៉ូស្គូ កាលពី៤ឆ្នាំមុន ឆ្នាំ ១៩៨៤។ ប្រទេសចំនួន១៥ ក្នុងប្លុកកុម្មុយនិស្តបានដើរតាមការសម្រេចចិត្តរបស់សហភាពសូវៀត។ លើកលែងតែប្រទេសរូម៉ានីដែលដើរផ្លូវខុសគេ ហើយនិងប្រទេសចិន ដែលបានចូលរួមជាលើកទី១ នៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍កីឡាអូឡាំពិក។
បាសឺឡូន ឆ្នាំ ១៩៩២៖ វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិផ្នែកការផ្សាយភាសារុស្ស៊ី រំលឹកពីការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកនៅប្រទេសអេស្ប៉ាញ នៅពេលរុស្ស៊ីចូលរួមជាលើក ទី១ នៅក្រោយការដួលរលំសហភាពសូវៀត នៅឆ្នាំ ១៩៩១។ ប្រទេសអតីតសហភាពសូវៀតផ្សេងទៀត ក៏បានត្រលប់មកចូលរួមនៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍ប្រកួតកីឡាអូឡាំពិក ប៉ុន្តែ ស្ថិតនៅក្រោមទង់ជាតិតែមួយ។
ប៉េកាំង ឆ្នាំ ២០០៨៖ វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិផ្នែកការផ្សាយភាសាចិននិយាយពីសង្រ្គាមប៉ាកាជាច្រើនដែលបំពុលការរៀបចំព្រឹត្តិការណ៍អូឡាំពិកនៅទីក្រុងប៉េកាំង ដូចជាបញ្ហាបង្រ្កាប បំបិទសិទ្ធិសេរីភាពនៅទីបេ សេរីភាពសារព័ត៌មាន និងបញ្ហាបំផ្លាញបរិស្ថាន ដោយសារការរៀបចំកីឡាអូឡាំពិកជាដើម។ ប៉ុន្តែ ទីក្រុងប៉េកាំងនៅតែប្រកាន់ខ្ជាប់យុទ្ធសាស្រ្តរបស់ខ្លួន ដោយយកព្រឹត្តិការណ៍ប្រកួតកីឡាអូឡាំពិក ក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួនមកធ្វើជាឧបករណ៍នយោបាយការទូត ប្រកបដោយប្រសិទ្ធិភាព។
រីយ៉ូ ឆ្នាំ ២០១៦៖ វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិផ្នែកការផ្សាយភាសាប្រេស៊ីលនឹងលើកនិយាយពីការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកនៅទីក្រុងរីយ៉ូ នៅក្នុងកាលៈទេសៈដែលប្រទេសប្រេស៊ីលកំពុងជួបវិបត្តិនយោបាយ ស្ថាប័ន វិបត្តិសង្គម និងវិបត្តិសុខភាពធ្ងន់ធ្ងន់ ដោយសារ ជំងឺឆ្លងរាតត្បាត ហ្សៃកា។ អ្នករៀបចំកីឡាអូឡាំ ពិកត្រូវជួបបញ្ហាប្រឈមពីរធំៗ។ ទោះរងការដាក់សម្ពាធពីអង្គការសុខភាពពិភពលោក គណៈកម្មាធិការអូឡាំពិកអន្តរជាតិបដិសេធដាច់អហង្កាមិនលើកពេល ការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិក។
ចំណែកនៅក្នុងការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកប៉ារីស ឆ្នាំ ២០២៤ វាអាចទៅរួច ដែលការប្រកួតកីឡាអូឡាំពិកនឹងជួបរឿងរ៉ាវ គួរកត់សំគាល់នៅក្នុងបរិបទភូមិសាស្រ្តនយោបាយក្នុងពិភពលោកមួយដែល ព្រឹត្តិការណ៍ប្រកួតកីឡា នឹងអាចត្រូវគ្របដណ្តប់ដោយនយោបាយការទូតរបស់ក្រុមប្រទេសមហាអំណាច៕
ប្រភពព័ត៌មាន៖ វិទ្យុបារាំងអន្តរជាតិ RFI https://www.rfi.fr/kh
អត្ថបទពាក់ព័ន្ធ
